2.8 | Ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

Ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης βρίσκεται εκτός των τειχών των Σερβίων σε σχετικά μικρή απόσταση νοτίως του ναού των Αγίων Αναργύρων. Αν και από την παλαιότερη έρευνα ο συγκεκριμένος ναός θεωρούνταν κτίσμα του 19ου αιώνα, οι πρόδρομες εργασίες για την αποκατάστασή του έφεραν στο φως την αρχική του τοιχοποιία και την εντοίχια ζωγραφική του, απομακρύνοντας νεότερα επιχρίσματα.

Ο ναός αποτελεί έναν μονόχωρο, μεγάλων σχετικά διαστάσεων, ξυλόστεγο ναό που φέρει στα ανατολικά τρίπλευρη αψίδα, η οποία στηρίζεται πλέον από ένα νεότερο ημικυκλικό βάθρο. Το ιδιαίτερο στοιχείο της τρίπλευρης αψίδας στα ανατολικά – η κάθε πλευρά της οποίας κοσμείται και από ένα τυφλό αψίδωμα – το πλινθοπερίκλειστο σύστημα που ακολουθείται στο ναό αλλά και τα στοιχεία κεραμοπλαστικού διακόσμου που φέρει, υποδηλώνουν μια χρονολόγηση στον 13ο αιώνα, συνδέοντας μάλιστα το μνημείο με ανάλογα παραδείγματα του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Τα αποτελέσματα της απομάκρυνσης των νεότερων επιχρισμάτων στο εσωτερικό του ναού δεν ήταν λιγότερο εντυπωσιακά. Τα συνεργεία συντήρησης αποκάλυψαν τοιχογραφίες στο ανατολικό και δυτικό μέρος του ναού οι οποίες μπορούν να τοποθετηθούν σε δύο φάσεις. Από την πρώτη φάση της ζωγραφικής, υπολείμματα μόνο της οποίας εντοπίστηκαν στην είσοδο του ναού, διαθέτουμε μόνο τα ίχνη ενός φυτικού διακοσμητικού θέματος, το οποίο με βάση τα τεχνοτροπικά του χαρακτηριστικά θα μπορούσε να τοποθετηθεί γύρω στον 14οαιώνα.

Η δεύτερη φάση τοιχογράφησης του ναού είναι περισσότερο ενδιαφέρουσα, αν και η κατάσταση διατήρησή της είναι μάλλον κακή με μεγάλο μέρος της ζωγραφικής επιφάνειας να φέρει σοβαρές απώλειες και απολεπίσεις αλλά και ίχνη χτυπήματος με βελόνι σε όλη τη ζωγραφική επιφάνεια, πιθανότατα για την καλύτερη πρόσφυση των νεότερων επιχρισμάτων. Η κόγχη του Ιερού καταλαμβάνεται από μια μεγάλη παράσταση της Παναγίας Βλαχερνίτισσας, ενώ χαμηλότερα η παράσταση του Μελισμού συνοδεύεται από συλλειτουργούντες ιεράρχες. Στον ανατολικό τοίχο διατηρούνται ακόμα η παράσταση του διακόνου Εύπλου και η Θεοτόκος από την παράσταση του Ευαγγελισμού. Η δεύτερη αυτή φάση των τοιχογραφιών, παρά την κακή κατάσταση διατήρησής της, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και έχει χρονολογηθεί ήδη από την έρευνα στα τέλη του 16ου αιώνα με βάση τα εικονογραφικά και τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά της ζωγραφικής.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Τσιάπαλη, Μ. & Ανδρούδης, Π. (2014) “Ο άγνωστος βυζαντινός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στα Σέρβια”, Τιμητικός Τόμος, Αφιέρωμα στον Ακαδημαϊκό Π.Λ. Βοκοτόπουλο (επιμ. Β. Κατσαρός, Α. Τούρτα) Αθήνα 2015, σ. 165-172.

Τσιάπαλη, Μ. (2022) Η καστροπολιτεία των Σερβίων, Θεσσαλονίκη: Εφορεία Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης.