2.11 | Άλλα μνημεία

Η βυζαντινή πόλη των Σερβίων αποτελεί έναν μεγάλο ερειπιώνα, ο οποίος είναι ανεξερεύνητος στο μεγαλύτερο μέρος του. Τα ίχνη από πολλά κτίσματα είναι ορατά ακόμα και σήμερα εντός των τειχών, η γνώση μας για αυτά είναι αποσπασματική και προέρχεται μόνο από την επιφανειακή έρευνα. Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται ορισμένα από τα σημαντικότερα μνημεία που είναι μεν ορατά στον επισκέπτη, χωρίς όμως να έχουν μελετηθεί συστηματικά. Στόχος της φωτογραφικής αυτής, κυρίως, τεκμηρίωσης είναι να δοθεί στον επισκέπτη μια αίσθηση του πλούτου της αρχαιολογικής πληροφορίας που μπορεί να αντληθεί από τον συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο.

Από τα μνημεία που είναι σήμερα ορατά ξεχωρίζουν:

1) Ο μονόχωρος ναός των Αγίων Αποστόλων, ο οποίος βρίσκεται βόρεια του διάμεσου τείχους, στην ανατολική πλευρά της πόλης.

2) Ένας μικρός μονόχωρος ναός στην ανατολική πλευρά της κάτω πόλης (διαστάσεων 5 Χ 4,60 μ.), βόρεια από τετράπλευρο πύργο του εξωτερικού τείχους. Ο ναός έφερε ίχνη τοιχογραφιών, από τα σπαράγματα των οποίων μπορούμε να οδηγηθούμε σε μια χρονολόγηση γύρω στον 16^ο αιώνα.

3) Ένας μικρός μονόχωρος ναΐσκος σε απόσταση περίπου 70 μέτρων νοτιοανατολικά του διάμεσου τείχους(εσωτ. διαστάσεων 6 Χ 4 μ.), ίχνη του οποίου αποκαλύφθηκαν κατά τη διάνοιξη του σύγχρονου λιθόστρωτου μονοπατιού. Ο ναός ήταν καλυμμένος με τοιχογραφίες που θα μπορούσαν να χρονολογηθούν από την ύστερη βυζαντινή περίοδο έως τον 15^ο αιώνα, όπως καταδεικνύει το πλήθος των σπαραγμάτων που περισυλλέχθηκαν και τα τμήματα των τοιχογραφιών που αποτοιχίσθηκαν.

4) Ένας ναΐσκος κοντά στον λουτρώνα, στο δυτικό τμήμα των εξωτερικών τειχών, από τον οποίο σήμερα διακρίνεται μόνο η κόγχη του Ιερού, όπου σώζονται ελάχιστα σπαράγματα τοιχογραφιών. Ο ναός θα πρέπει να ταυτιστεί ενδεχομένως με το παρεκκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου, που βρισκόταν εντός των τειχών.

5) Ο μονόχωρος ναός που εφάπτεται στην πύλη του διάμεσου τείχους με προστώο στη βόρεια πλευρά και τοιχογραφίες του 14^ου αιώνα, για τον οποίο έγινε λόγος παραπάνω.

Κοντά στη βασιλική των Σερβίων βρίσκεται σήμερα καταχωμένος και ένας ακόμα μικρών διαστάσεων ναός, ο οποίος ήταν ορατός έως τα τέλη του προηγούμενου αιώνα και αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως αφιερωμένος στην Παναγία. Πιθανότατα πρόκειται για τον ίδιο ναό που αναφέρεται σε περιγραφή των Σερβίων του έτους 1872 ως ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ο οποίος περιγράφεται μάλιστα ιστάμενος με τη στέγη του. Θα μπορούσε ίσως ο ναός αυτός να συνδεθεί με την κινστέρνα που σώζεται σε καλή κατάσταση και φέρει μια μικρή καμαροσκέπαστη είσοδο, λίγα μέτρα νοτιότερα από τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, σε μικρή απόσταση από τη βασιλική. Τέλος, αναφέρεται και η ύπαρξη και άλλων ναών όπως αυτός της Αγίας Σολομωνής και του Αγίου Νικολάου, οι οποίες δεν έχουν έως σήμερα ταυτιστεί από την έρευνα.

Στη δυτική πλευρά της κάτω πόλης, σε επαφή σχεδόν με τα εξωτερικά τείχη, αλλά χωρίς να μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια εάν το συγκεκριμένο σημείο ήταν εντός ή εκτός των τειχών, σώζονται και τα ερείπια ενός ορθογώνιου κτηρίου με τριμερή διάταξη και αμελή πλινθοπερίκλειστο τρόπο δόμησης. Από το ενισχυμένο κονίαμα που σώζεται σε επάλληλες στρώσεις στους τοίχους του εικάζεται ότι ο χώρος θα μπορούσε να έχει λουτρική χρήση. Η ύπαρξη πλησίον του κτηρίου αυτού στομίου πηγής με τρεχούμενο νερό είναι ακόμα ένα επιχείρημα για την ταύτιση του συγκεκριμένου κτηρίου ως λουτρού. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα θα ήταν η ταύτιση του συγκεκριμένου λουτρού με αυτό που περιγράφεται στο Στρατηγικόν του Κεκαυμένου (τέλη του 11^ου αι.) ευρισκόμενο «κάτωθεν τοῦ κάστρου εἰς τόν κρημνόν». Η ύπαρξη κρυφής υπόγειας οδού από το συγκεκριμένο λουτρό ως τον εσωτερικό περίβολο των Σερβίων αναφέρεται στις πηγές και αποτελεί μάλιστα μέρος του μοναδικού επιτυχούς τεχνάσματος που εφάρμοσε για την κατάκτηση της πόλης ο Βούλγαρος πολιορκητής της, Δημήτριος Πολεμάρχιος.