2.6 | Η ακρόπολη των Σερβίων

Στο ανώτερο τμήμα του λόφου των Σερβίων εκτείνεται η ακρόπολη που καταλαμβάνει έκταση 2,5 περίπου στρεμμάτων. Έχει ακανόνιστο πενταγωνικό σχήμα, ακολουθώντας το ανάγλυφο του εδάφους και περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο που ενισχύεται στις πλευρές του από σειρά πύργων, διαφορετικών εποχών, στα δυτικά, στα βόρεια και στα νότια. Η οχύρωση της ακρόπολης στην ανατολική πλευρά δεν παρουσιάζει αξιόλογη διαμόρφωση λόγω του απότομου γκρεμού που την διατρέχει, ενώ σε όλο το μήκος της νότιας πλευράς της ο οχυρωματικός περίβολος έχει καταπέσει.

Σήμερα, στον οχυρωματικό περίβολο της ακρόπολης είναι ορατοί τρεις ιστάμενοι πύργοι και δύο πύργοι σε ερειπιώδη κατάσταση. Ένας συμπαγής πολυγωνικός πύργος, πιθανότατα του 11ου αιώνα δεσπόζει στη νότια πλευρά του περιβόλου, ενώ το θεμέλιο τριγωνικής πυργοειδούς κατασκευής, αποκαλύφθηκε στο μέσον περίπου του δυτικού περιβόλου της ακρόπολης. Ίχνη αρχιτεκτονικών καταλοίπων, ενδεχομένως πύργου, παρατηρούνται και στην βορειοανατολική γωνία του περιβόλου.

Στο βορειοδυτικό τμήμα του οχυρωματικού περιβόλου της ακρόπολης, του τμήματος δηλαδή που στρέφεται προς την άνω πόλη, υψώνονται δύο όμοιας διάταξης και αρχιτεκτονικής, τετράπλευροι πύργοι, που, όπως προέκυψε από την αρχαιολογική έρευνα, προστέθηκαν στην οχύρωση της ακρόπολης σε μια μεταγενέστερη φάση, γύρω στα μέσα του 14ου αιώνα. Ο δυτικός πύργος, η αποκατάσταση του οποίου ολοκληρώθηκε το 2023, βρίσκεται στη δυτική γωνία της ακρόπολης, είναι τετράπλευρος με περίπου ορθογωνική κάτοψη, διαστάσεις 7×7 μ., πάχος πλευράς 1,3 μ. και ύψος περίπου 17 μ. Είναι κατασκευασμένος από σειρές λίθων λαξευμένων στις όψεις, πλήρωση με αργούς λίθους στο εσωτερικό και καλής ποιότητας ασβεστοκονίαμα ως συνδετικό υλικό. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των όψεων είναι η μεγάλη χρήση πλίνθων σε ακανόνιστες σειρές. Πρόκειται για τριώροφο πύργο, κάθε όροφος του οποίου οριζόταν από ξύλινα δάπεδα. Τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά βρίσκουν παράλληλα σε σειρά πύργων του μακεδονικού χώρου του 14ου αι. Η ανέγερσή του μπορεί να συσχετισθεί, συνεπώς, είτε με την κατάληψη των Σερβίων από τον Στέφανο Δουσάν το 1341 και τη μέριμνα που είχε αναλάβει για την ενίσχυση της οχύρωσης, τακτική που ακολουθούσε και σε άλλα κάστρα που κατελάμβανε, είτε από τον Ιωάννη Καντακουζηνό, στα χέρια του οποίου περιήλθαν τα Σέρβια μετά το 1350.

Στο εσωτερικό της ακρόπολης είναι ακόμα ορατά ίχνη αρχιτεκτονικών κατασκευών, που εξυπηρετούσαν τις στρατιωτικές και διοικητικές λειτουργίες της. Από τα ανασκαφικά δεδομένα αποκαλύφθηκαν στοιχεία του οικιστικού ιστού στο εσωτερικό της βόρειας πλευράς του οχυρωματικού περιβόλου της ακρόπολης μετά την ανέγερση των τειχών. Συγκεκριμένα ήρθαν στο φως τα λείψανα έξι μονώροφων κτηρίων, που ενδεχομένως να χρησιμοποιούνταν ως στρατιωτικά καταλύματα, αποθήκες ή στάβλοι, ενώ κινητά ευρήματα υποδηλώνουν την ύπαρξη κεραμικού εργαστηρίου εντός της ακρόπολης.

Αναπαραγωγή Βίντεο

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Δημητριάδης, Β. (1973) Η κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.

Ευγενίδου, Δ. (1988) “Ανασκαφές στη βυζαντινή Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, Σέρβια και Μογλενά”, ΑΕΜΘ 1, 1987. Θεσσαλονίκη: ΥΠΠΟ-ΤΑΠ/Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σ. 63-67.

Ευγενίδου, Δ. (1997) “Τα βυζαντινά μνημεία των Σερβίων”, πρακτικά Α’ Πανσερβιώτικου Συνεδρίου για την ανάπτυξη της περιοχής. Σέρβια, 6-8 Οκτωβρίου 1995, σ.79-84.

Ευγενίδου, Δ. (1997) Κάστρα Μακεδονίας και Θράκης, Βυζαντινή Καστροκτισία. Αθήνα: ΑΔΑΜ, σ. 142-147.

Theologidou, K. (2005) “The castle of Servia. Historical documentation, architectural Description, pathology, proposed repair works”, in 1st European Workshop Restoration use of the early Medieval fortifications in the east Mediterranean countries. Veria, Byzantine Museum, 27-29 September 2003. Thessaloniki, pp. 93-109.

Καραγιάννη, Φ. (2010) Οι βυζαντινοί οικισμοί στη Μακεδονία μέσα από τα αρχαιολογικά δεδομένα, 4ος – 15ος αιώνας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Kontogiannis N.D. (2022) Byzantine Fortifications: Protecting the Roman Empire in the East. Yorkshire – Philadelphia: Pen & Sword Books Ltd.

Koutsianou S. & Tsampouras, T., (in print) “The Towers of the Citadel in Servia: Morphology, Function, and Chronology”, in Online International Conference on Byzantine, Western and Post-Byzantine Towers (10th-16th centuries), 18-20 November 2022.

Μαλούτας, Μ. (1956) Τα Σέρβια. Θεσσαλονίκη: Τύποις ‘Pantotyp’.

Μουτσόπουλος, Ν. (επιμ.) (1980) Πύργοι και κάστρα. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, σ. 76-97

Bakirtzis, Ν. (2010) “The Practice, Perception and Experience of Byzantine Fortification”, in The Byzantine World, ed. P. Stephenson, Abingdon, Oxford: Routledge, pp. 352-371 (355)

Bogdanović, J. (2012) “Life in a Late Byzantine Tower: Examples from Northern Greece”, στο M.J. Johnson, R. Ousterhout & A. Papalexandrou (επιμ.), Approaches to Byzantine Architecture and its Decoration. Studies in honor of Slobodan Ćurčić. Farnham: Ashgate, pp. 187-202.

Ξυγγόπουλος, Α. (1957) Τα μνημεία των Σερβίων. Αθήνα: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.

Papayianni, I. et al. “THE FORTMED PROJECT. A Holistic Approach for the Restoration of Castles and their reuse for Socioeconomic Development of the Around Area. The Castle of Servia”, in Proceedings of the International Congress “Studies in Ancient Structures” Yildiz Technical University – Faculty of Architecture, 9-13 July 2001, Istanbul – Turkey, pp. 889-898.

Παπαθανασίου, Θ. (1939) Το μεσαιωνικόν φρούριον των Σερβίων. Θεσσαλονίκη: Τύποις. Μιχ. Τριανταφυλλου.

Πέτκος, Α. και Καλταπανίδου-Πυροβέτση, Β. (2009) Σέρβια, μια Βυζαντινή πόλη-κάστρο. Διαδρομές στο χώρο και στο χρόνο. Βέροια: 11^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων- Υπουργείο Πολιτισμού-Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.

Σαβιλλωτίδης, Κ. (1999) Τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μνημεία των Σερβίων. Σέρβια: Μορφωτικός Όμιλος Σερβίων ‘Τα κάστρα’.

Σταλίδης, Γ. & Κούτσιανου, Σ. (2019) “Ανασκαφική έρευνα στο κάστρο Σερβίων. Αρχικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα”, ΑΕΜΘ 28. Θεσσαλονίκη 20-22 Μαρτίου 2014, σ. 117-128.

Τάνου, Σ. (2017) “Τυπολογία βυζαντινών πύργων σε οχυρωματικούς περιβόλους του βορειοελλαδικού χώρου: μια πρώτη προσέγγιση”, στο Βαραλής, Καραγιάννη (επιμ.) Κτίτωρ, Αφιέρωμα στον δάσκαλο Γεώργιο Βελένη. Θεσσαλονίκη: Μυγδονία, σ. 334-335.

Τσιάπαλη, Μ. (2022) Η καστροπολιτεία των Σερβίων, Θεσσαλονίκη: Εφορεία Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης.

Τσιλιπάκου, Α. (2002) Σέρβια, μια βυζαντινή Kαστροπολιτεία. Αθήνα: Τ.Α.Π.Α.

Ćurčić Sl. και Χατζητρύφωνος, Ε. (επιμ.) (1997) Κοσμική Μεσαιωνική Αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια, 1300-1500 και η διατήρησή της. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Χειμωνοπούλου, Μ. Χατζημιχάλη, Σ. Κούτσιανου, Α. Κούτσιανου (υπό έκδοση) ‘Η β’ φάση αποκατάστασης του κάστρου Σερβίων’, ΑΕΜΘ 30. Θεσσαλονίκη 9-11 Μαρτίου 2017.