Ο εσωτερικός περίβολος της οχύρωσης των Σερβίων, γνωστός και ως διάμεσο ή εγκάρσιο τείχος, έχει πολυγωνικό σχήμα και διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση από τα εξωτερικά τείχη της πόλης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια δεύτερη γραμμή άμυνας του κάστρου, που χώριζε τα βυζαντινά Σέρβια σε άνω και κάτω πόλη. Από τα έως τώρα αρχαιολογικά δεδομένα προκύπτει ότι η άνω πόλη κάλυπτε μια έκταση 20 περίπου στρεμμάτων και ήταν πιο αραιοκατοικημένη από την κάτω πόλη. Τα διάμεσο τείχος ήταν μεγάλου ύψους, όπως διακρίνεται και από τα εναπομείναντα τμήματά του, και ενισχυόταν από πύργους σε στρατηγικά σημεία του, καθιστώντας την άνω πόλη ένα ασφαλέστερο σημείο για συγκέντρωση του πληθυσμού της κάτω πόλης σε περίπτωση πολιορκίας.
Το σύγχρονο λιθόστρωτο μονοπάτι οδηγεί στον μερικώς αποκατεστημένο πύργο του διάμεσου τείχους που λειτουργούσε ως πύλη εισόδου από την κάτω προς την άνω πόλη. Ο πύργος έχει ύψος άνω των 4 μέτρων και εσωτερικές διαστάσεις 4 Χ 4 μ., ενώ η είσοδος στην άνω πόλη γινόταν από δύο πύλες πλάτους 3,5 και 2 μέτρων στην βόρεια και δυτική του πλευρά. Από τα ανοίγματα αυτά προκύπτει ότι μόνο το δυτικό έκλεινε με θύρα, ενώ το βόρειο ήταν πιθανότατα ελεύθερο.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης του διάμεσου τείχους αποκαλύφθηκε προσαρτημένος σχεδόν στην εσωτερική πλευρά του πύργου εισόδου, ένας μονόχωρος ναΐσκος, διαστάσεων 8,40 Χ 5,30 μ. με προστώο στη βόρεια πλευρά του. Ο ναός φέρει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες στο κάτω μέρος των τοίχων, που, αν και σώζονται σε αποσπασματική κατάσταση διατήρησης, θα μπορούσαν να χρονολογηθούν μεταξύ 13ου και 14ου αιώνα με βάση εικονογραφικά και τεχνοτροπικά κριτήρια. Το ανατολικό τμήμα του ναΐσκου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον με την κόγχη της Πρόθεσης να εντοιχίζεται αλλά και τη λίθινη Αγία Τράπεζα, που είναι επιχρισμένη σε όλες τις πλευρές της, να τοποθετείται εντός της ημικυκλικής αψίδας του Ιερού σε μια προσπάθεια για τη μέγιστη δυνατή εξοικονόμηση χώρου.
Ευγενίδου, Δ. (1988) “Ανασκαφές στη βυζαντινή Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, Σέρβια και Μογλενά”, ΑΕΜΘ 1, 1987. Θεσσαλονίκη: ΥΠΠΟ-ΤΑΠ/Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σ. 63-67.
Ευγενίδου, Δ. (1997) “Τα βυζαντινά μνημεία των Σερβίων”, πρακτικά Α’ Πανσερβιώτικου Συνεδρίου για την ανάπτυξη της περιοχής. Σέρβια, 6-8 Οκτωβρίου 1995, σ.79-84.
Ευγενίδου, Δ. (1997) Κάστρα Μακεδονίας και Θράκης, Βυζαντινή Καστροκτισία. Αθήνα: ΑΔΑΜ, σ. 142-147.
Theologidou, K. (2005) “The castle of Servia. Historical documentation, architectural Description, pathology, proposed repair works”, in 1st European Workshop Restoration use of the early Medieval fortifications in the east Mediterranean countries. Veria, Byzantine Museum, 27-29 September 2003. Thessaloniki, pp. 93-109.
Kontogiannis N.D. (2022) Byzantine Fortifications: Protecting the Roman Empire in the East. Yorkshire – Philadelphia: Pen & Sword Books Ltd.
Bakirtzis, Ν. (2010) “The Practice, Perception and Experience of Byzantine Fortification”, in The Byzantine World, ed. P. Stephenson, Abingdon, Oxford: Routledge, pp. 352-371 (355)
Ξυγγόπουλος, Α. (1957) Τα μνημεία των Σερβίων. Αθήνα: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
Papayianni, I. et al. “THE FORTMED PROJECT. A Holistic Approach for the Restoration of Castles and their reuse for Socioeconomic Development of the Around Area. The Castle of Servia”, in Proceedings of the International Congress “Studies in Ancient Structures” Yildiz Technical University – Faculty of Architecture, 9-13 July 2001, Istanbul – Turkey, pp. 889-898.
Παπαθανασίου, Θ. (1939) Το μεσαιωνικόν φρούριον των Σερβίων. Θεσσαλονίκη: Τύποις. Μιχ. Τριανταφυλλου.
Πέτκος, Α. και Καλταπανίδου-Πυροβέτση, Β. (2009) Σέρβια, μια Βυζαντινή πόλη-κάστρο. Διαδρομές στο χώρο και στο χρόνο. Βέροια: 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων- Υπουργείο Πολιτισμού-Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.
Σταλίδης, Γ. & Κούτσιανου, Σ. (2019) “Ανασκαφική έρευνα στο κάστρο Σερβίων. Αρχικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα”, ΑΕΜΘ 28. Θεσσαλονίκη 20-22 Μαρτίου 2014, σ. 117-128.
Τάνου, Σ. (2017) “Τυπολογία βυζαντινών πύργων σε οχυρωματικούς περιβόλους του βορειοελλαδικού χώρου: μια πρώτη προσέγγιση”, στο Βαραλής, Καραγιάννη (επιμ.) Κτίτωρ, Αφιέρωμα στον δάσκαλο Γεώργιο Βελένη. Θεσσαλονίκη: Μυγδονία, σ. 334-335.
Τσιάπαλη, Μ. (2022) Η καστροπολιτεία των Σερβίων, Θεσσαλονίκη: Εφορεία Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης.
Τσιλιπάκου, Α. (2002) Σέρβια, μια βυζαντινή Kαστροπολιτεία. Αθήνα: Τ.Α.Π.Α.
Ο σχεδιασμός της ιστοσελίδας εντάσσεται στην υλοποίηση της Πράξης «Στερέωση και Αποκατάσταση του Δυτικού Πύργου στο Κάστρο Σερβίων», η οποία υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση/Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Δυτική Μακεδονία» του ΕΣΠΑ 2014-2020
